مَثَلُ الْحَرِیصِ عَلَى الدُّنْیَا مَثَلُ دُودَةِ الْقَزِّ کُلَّمَا ازْدَادَتْ مِنَ الْقَزِّ عَلَى نَفْسِهَا لَفّاً کَانَ أَبْعَدَ لَهَا مِنَ الْخُرُوجِ حَتَّى تَمُوتَ غَمّاً.

مَثَلِ حریص به دنیا، مثل کرم ابریشم است که هر چه بیشتر دور خود ببافد خارج شدن از پیله بر او سخت‌تر مى شود تا آن که از غصه مى میرد.

کافی (ط-السلامیه) ج 2، ص 316، ح 7

دربار? وقایع مربوط به شهادت این امام بزرگوار، نقل‌های تاریخی و روایی متعددی در منابع وجود دارد. در ادامه، به برخی از این رویدادها از اخبار غیبی امیرالمؤمنین علیه‌السلام تا بستر شهادتشان اشاره می‌شود.

پرد? اول:
شیخ عباس قمی در منتهی الآمال در توصیف شب ضربت خوردن امیرالمؤمنین می‌نویسد: امام آن شب در منزل دخترش ام‌کلثوم مهمان بود. ام‌کلثوم می‌گوید: پدرم با نگاه به آسمان می‌فرمود: «به خدا سوگند این همان شبی است که محبوبم و آموزگارم به من وعده داده است. به خداوند سوگند، هرگز دروغ نگفته‌ام و از رسول خدا دروغ نشنیده‌ام، همانا امشب آن شبی است که به من وعد? شهادت داده شده است.» آن‌گاه فرمود: «پیامبر را در عالم رؤیا دیدم که به من فرمودند: «یا ابا الحسن! إنّکَ قادمٌ إلَینا عَن قَریبٍ»؛ علی جان به زودی میهمان ما خواهی بود». این توصیف نشان می‌دهد وعده شهادت آن حضرت سال‌ها قبل از آن داده شده بود.

پرد? دوم:
علامه مجلسی در بحار الأنوار به نقل از لوط بن یحیى، از اساتید روایتش: چون امام علیه‌السلام ضربت را حس کرد، ننالید، صبر کرد و به‏ حساب خدا و اجر او گذاشت و به رو افتاد، و در حالى که کسى نزد او نبود، مى‌گفت: «بِسم اللّه و باللّهِ وَعلى ملّةِ رسولِ اللّه». سپس فریاد کشید: «ابن ملجم، مرا کُشت. به خداى کعبه، این ملعونِ یهودى‌زاده مرا کُشت. اى مردم، ابن ملجم از دستتان نگریزد ...»؛ هنگامی که مردم صداى ضجّه را شنیدند، هر که در مسجد بود، به سمت او دوید. همه مى‏ چرخیدند و از شدّت و وحشت فاجعه نمى‌دانستند کجا مى‏‌روند. دور على علیه‌السلام را گرفتند، در حالى که سرش را با پارچه مى‌بست و خون بر صورت و محاسنش جارى بود و محاسنش به خونش رنگین شده بود و مى‌فرمود: «این، همان است که خدا و پیامبرش وعده داده بودند، و خدا و رسول راست گفتند ...». مردم وارد مسجد جامع کوفه شدند. امام حسن علیه‌السلام را دیدند که سر پدرش بر دامن اوست، خون‏‌ها را شسته و جاى ضربت را بسته، اما همچنان از آن خون بیرون مى‌‏زند و رنگ چهره‏اش هرچه بیشتر سفید متمایل به زرد مى‌‏شود، با گوشه چشم به آسمان مى‌نگرد و زبانش به تسبیح خدا و توحید او گویاست و مى‌گوید: «از تو می‌‏خواهم، اى خداى بلند مرتبه برتر.»

 امام حسن علیه السلام سر ایشان را بر دامن گرفت. دید که از هوش رفته است. در آن لحظه به‌شدّت گریست و شروع کرد به بوسیدن چهره و بین دو چشم و جایگاه سجده پدرش. قطراتى از اشک دیدگانش بر صورت امیر مؤمنان چکید. دیدگان را گشود و او را گریان دید. فرمود: «پسرم، این گریه چیست؟ پسرم، از این روز به بعد، بر پدرت نگران نباش. اینک این جدّت محمّد مصطفى است و اینها خدیجه و فاطمه و حوریان بهشتى‌‏اند که همه حلقه زده و منتظر قدوم پدرت هستند. راحت و آسوده باش و چشمت روشن باد. دست از گریه بدار که صداى ناله فرشتگان به آسمان بلند است. فرزندم، بر پدرت بیتابى مى‌کنى، در حالى که فردا پس از من مسموم و مظلوم، کشته خواهى شد و برادرت همین‌‏گونه با شمشیر کشته خواهد شد و به جدّ و پدر و مادرتان مى‌پیوندید.»

^{فَلَمّا أحَسَّ الإِمامُ بِالضرَّبِ لَم یَتَأَوَّه وصَبَرَ وَاحتَسَبَ، ووَقَعَ عَلى وَجهِهِ ولَیسَ عِندَهُ أحَدٌ قائِلًا: بِسمِ اللّهِ وبِاللّهِ وعَلى مِلَّةِ رَسولِ اللّهِ، ثُمَّ صاحَ وقالَ: قَتَلَنِی ابنُ مُلجَمٍ قَتَلَنِی اللَّعینُ ابنُ الیَهودِیَّةِ ورَبِّ الکَعبَةِ، أیُّهَا النّاسُ لا یَفوتَنَّکُمُ ابنُ مُلجَمٍ ... فَلَمّا سَمِعَ النّاسُ الضَّجَّةَ ثارَ إلَیهِ کُلُّ مَن کانَ فِی المَسجِدِ، وصاروا یَدورونَ ولا یَدرونَ أینَ یَذهَبونَ مِن شِدَّةِ الصَّدمَةِ وَالدِّهشَةِ، ثُمَّ أحاطوا بِأَمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام وهُوَ یَشُدَّ رَأسَهُ بِمِئزَرِهِ، وَالدَّمُ یَجری عَلى وَجهِهِ ولِحیَتِهِ، وقَد خُضِبَت بِدِمائِهِ وهُوَ یَقولُ: هذا ما وَعَدَ اللّهُ ورَسولُهُ وصَدَقَ اللّهُ ورَسولُهُ ... فَدَخَلَ النّاسُ الجامِعَ فَوَجَدُوا الحَسَنَ ورَأسَ أبیهِ فی حِجرِهِ، وقَد غَسَلَ الدَّمَ عَنهُ وشَدَّ الضَّربَةَ وهِیَ بَعدَها تَشخَبُ دَماً، ووَجهُهُ قَد زادَ بَیاضاً بِصُفرَةٍ، وهُوَ یَرمُقُ السَّماءَ بِطَرفِهِ ولِسانِهِ یُسَبِّحُ اللّهَ ویُوَحِّدُهُ، وهُوَ یَقولُ: أسأَلُکَ یا رَبِّ الرَّفیعَ الأَعلى فَأَخَذَ الحَسَنُ علیه السلام رَأسَهُ فی حِجرِهِ فَوَجَدَهُ مَغشِیّاً عَلَیهِ، فَعِندَها بَکى بُکاءً شَدیداً وجَعَلَ یُقَبِّلُ وَجهَ أبیهِ وما بَین عَینَیهِ ومَوضِعَ سُجودِهِ، فَسَقَطَ مِن دُموعِهِ قَطَراتٌ عَلى وَجهِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام، فَفَتَحَ عَینَیهِ فَرَآهُ باکِیاً، فَقالَ لَهُ: یا بُنَیَّ یاحَسَنُ ما هذَا البُکاءُ؟ یا بُنَیَّ لارَوعُ عَلى أبیکَ بَعدَ الیَومِ، هذا جَدُّکَ مُحَمَّدٌ المُصطَفى وخَدیجَةُ وفاطِمَةُ وَالحورُ العینُ مُحدِقونَ مُنتَظِرونَ قُدومَ أبیکَ، فَطِب نَفساً وقَرَّ عَیناً، وَاکفُف عَنِ البُکاءِ فَإِنَّ المَلائِکَةَ قَدِ ارتَفَعَت أصواتَهُم إلَى السَّماءِ، یا بُنَیَّ أ تَجزَعُ عَلى أبیکَ وغَداً تُقتَلُ بَعدی مَسموماً مَظلوماً؟ ویُقتَلُ أخوکَ بِالسَّیفِ هکَذا، وتَلحَقانِ بِجَدِّکُما و أبیکُما وامِّکُما.}

پرد? سوم:
علامه مجلسی می‌نویسد «رَأَیْنَا فِی بَعْضِ الْکُتُبِ الْقَدِیمَةِ رِوَایَةً فِی کَیْفِیَّةِ شَهَادَتِهِ ع‏؛ در یکی از کتب قدیمی روایتی را در کیفیت شهادت امیرالمؤمنین دیدم.»در این روایت بعد از اینکه ضربت خوردن امیرالمؤمنین علیه‌السلام را بیان می‌کند، ادامه می‌دهد: حضرت فرمود «به خدا سوگند مرا ابن ملجم ملعونِ یهودی‌زاده به قتل رساند؛ مردم امیرالمؤمنین را دور کردند در حالی که حضرت در محرابش به‌شدت ضربه خورده بود و خاک را بر می‌داشت و بر موضع ضربت قرار می‌داد؛ سپس آیه 55 سوره طه را تلاوت فرمود: مِنْها خَلَقْناکُمْ وَ فِیها نُعِیدُکُمْ وَ مِنْها نُخْرِجُکُمْ تارَةً أُخْرى؛ از این [زمین‏] شما را آفریده‌‏ایم، در آن شما را باز مى‏‌گردانیم و بار دیگر شما را از آن بیرون مى‌‏آوریم.» سپس فرمود امر خداوند فرا رسید و رسول خدا (ص) راست گفت.

پرد? چهارم:
دربار? بردن امیرالمومنین علیه‌السلام به خانه و گرد آمدن فرزندان حضرت نزد ایشان و همچنین اهل کوفه نزد حضرت گزارشاتی در منابع تاریخی آمده است؛ از جمله آنکه علامه مجلسی در بحار الأنوار می‌نویسد:

راوی گفت: حضرت زینب و حضرت ام کلثوم سلام الله علیهما بر سر بالین امیرالمؤمنین علیه‌السلام آمدند و ناله سر دادند و گفتند: پدر جان چه کسی کودکان را سرپرستی کند تا بزرگ شوند؟ و چه کسی سرپرستی بزرگ‌ترها در بین مردم بر عهده گیرد؟ پدر جان اندوه ما بر تو بزرگ و اشک‌هایمان قطع نمی‌شود.  آنگاه مردم از پشت اتاق صدای گریه و ناله سر دادند و در آن هنگام، اشک از چشمان امیرالمؤمنین جاری شد و نگاهش را برگرداند و به اهل بیت و فرزندانش نگاه کرد. سپس حضرت امام حسن و حضرت امام حسین را صدا کردند و ایشان را به آغوش گرفتند و بوسیدند و مدت طولانی بیهوش شدند، سپس به هوش آمدند.

رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز همین احوال را داشتند. ایشان نیز لحظه‌ای بیهوش می‌شدند و لحظه‌ای به هوش می‌آمدند، چون مسموم گشته بودند. هنگامی که حضرت به هوش آمد، امام حسن کاسه شیری به ایشان دادند. امیرالمؤمنین مقداری از آن را نوشیدند و از باقی آن صرف نظر کردند و فرمودند: بقیه را به اسیر خود بدهید و به حضرت امام حسن فرمود: پسرم به حقی که نسبت به تو دارم سوگندت می‌دهم که طعام و شراب او را نیکو کنید و تا موقع مرگم با او مهربانی کنید و از آنچه می‌خورید و می‌نوشید به او بدهید تا بخشنده‌تر از او باشید. آنگاه شیر را به او دادند و از محبتی که حضرت امیرالمؤمنین در حقش انجام داده بود؛ آگاهش کردند. ملعون کاسه شیر را گرفت و نوشید.
_{قال الراوی و أقبلت زینب و أم کلثوم حتى جلستا معه على فراشه و أقبلتا تندبانه و تقولان یا أبتاه من للصغیر حتى یکبر و من للکبیر بین الملأ یا أبتاه حزننا علیک طویل و عبرتنا لا ترقأ قال فضج الناس من وراء الحجرة بالبکاء و النحیب و فاضت دموع أمیر المؤمنین عند ذلک و جعل یقلب طرفه و ینظر إلى أهل بیته و أولاده ثم دعا الحسن و الحسین و جعل یحضنهما و یقبلهما ثم أغمی علیه ساعة طویلة و أفاق و کذلک کان رسول الله (ص) یغمى علیه ساعة طویلة و یفیق أخرى لأنه ع کان مسموما فلما أفاق ناوله الحسن قعبا من لبن فشرب منه قلیلا ثم نحاه عن فیه و قال احملوه إلى أسیرکم ثم قال للحسن (ع) بحقی علیک یا بنی إلا ما طیبتم مطعمه و مشربه و ارفقوا به إلى حین موتی و تطعمه مما تأکل و تسقیه مما تشرب حتى تکون أکرم منه فعند ذلک حملوا إلیه اللبن و أخبروه بما قال أمیر المؤمنین (ع) فی حقه فأخذ اللعین و شربه}‏.

1ـ خطبه 149: و من کلام له قبل شهادته.

2ـ نامه 23: و من کلام له قُبَیْل موته علی سبیل الوصیّة لمّا ضربه ابن ملجم لعنه ا?.

3- نامه 47: و من وصیّة له للحسن والحسین لمّا ضَرَبَهُ ابنُ ملجم لعنه ا?.

و، اما اینک اهم فراز‌های این سه وصیت به مناسبت سالروز ضربت خوردن امام علی (ع) در سحرگاه نوزدهم ماه مبارک رمضان فراروی شما قرار می‌گیرد:.

اما خطبه 149 دارای فراز‌های زیر است:

1ـ یاد مرگ: «أَیُّهَا النَّاسُ! کُلُّ امْرِئٍ لَاقٍ مَا یَفِرُّ مِنْهُ فِی فِرَارِهِ، الْأَجَلُ مَسَاقُ‏ النَّفْسِ، ‏ وَالْهَرَبُ مِنْهُ مُوَافَاتُهُ. کَمْ أَطْرَدْتُ‏ الْأَیَّامَ أَبْحَثُهَا عَنْ مَکْنُونِ هَذَا الْأَمْرِ فَأَبَى اللهُ إِلَّا إِخْفَاءَهُ. هَیْهَاتَ! عِلْمٌ مَخْزُون»؛‌ای مردم! هر کس چیزی را که از آن می‌گریزد (مرگ) در حال فرارش خواهد دید. مدت عمر، میدانی است که شخص را در آن به سوی مرگ می‌رانند و گریختن از مرگ همان شتافتن به سوی آن است. چه روزگاران که در اسرار پنهان مرگ می‌اندیشیدم، ولی خداوند می‌خواست که همچنان پوشیده بماند. هیهات! این، دانشی است پوشیده و نهفته در خزانه اسرار.

2ـ سفارش به توحید و نبوت: «أَمَّا وَصِیَّتِی: فَاللهَ لَا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئاً، وَمُحَمَّداً فَلَا تُضَیِّعُوا سُنَّتَهُ؛ أَقِیمُوا هَذَیْنِ الْعَمُودَیْنِ، وَأَوْقِدُوا هَذَیْنِ الْمِصْبَاحَیْنِ، وَخَلَاکُمْ ذَمٌّ‏ مَا لَمْ تَشْرُدُوا. حُمِّلَ کُلُّ امْرِئٍ مِنْکُمْ مَجْهُودَهُ، وَخُفِّفَ عَنِ الْجَهَلَةِ. رَبٌّ رَحِیمٌ، وَدِینٌ قَوِیمٌ، وَإِمَامٌ عَلِیم‏»؛ اما وصیتم به شما: چیزی را شریک خدا قرار ندهید و سنت محمد (ص) را ضایع نکنید و این 2 ستون (توحید و سنت) را همواره بر پای دارید و این 2 چراغ را بیفروزید، تا اگر دچار تفرقه شدید نکوهش بر شما نباشد. تکلیف هر یک از شما به اندازه توان توان اوست، و تکلیف کسانی که نمی‌دانند سبک‌تر است. شما را پروردگاری مهربان، دینی استوار، و امامی داناست.

3ـ پند گرفتن و توجه به بی‌وفایی دنیا: «أَنَا بِالْأَمْسِ صَاحِبُکُمْ، وَأَنَا الْیَوْمَ عِبْرَةٌ لَکُمْ، وَغَداً مُفَارِقُکُمْ، غَفَرَ اللهُ لِی وَلَکُمْ! إِنْ تَثْبُتِ الْوَطْأَةُ فِی هَذِهِ الْمَزَلَّةِ فَذَاکَ... ‏ فَإِنَّهُ أَوْعَظُ لِلْمُعْتَبِرِینَ مِنَ الْمَنْطِقِ الْبَلِیغِ وَالْقَوْلِ الْمَسْمُوع‏»؛ من دیروز یار و همراه شما بودم، و امروز مایه عبرت شما هستم، و فردا از شما جدا می‌شوم، خداوند مرا و شما را بیامرزد! اگر در این لغزشگاه (دنیا) پایم استوار باشد (و زنده بمانم) که خواسته شماست، و اگر پایم بلغزد (و مرگم فرا رسد) چنان بود که مدتی در سایه شاخه‌های درختان و در معرض باد‌های وزنده و در سایه ابر‌ها ــ ابر‌هایی که در فضای آسمان پراکنده می‌شدند و از میان می‌رفتند و سایه شان نیز از روی زمین ناپدید می‌گشت ــ به سر برده ایم. من همسایه‌ای بودم که مدتی بدنم در میان شما بود و دیری نپاید که از من بدنی بی‌جان برجای خواهد ماند، کالبدی که حرکت می‌کرد و اینک ساکن شده، گوینده بود و اینک خاموش گشته. آرام خفتن من و از حرکت افتادن زبان و پایم باید شما را پند دهد، زیرا این امور برای کسانی که بخواهند پند گیرند، از هر بیان رسا و سخن شنیدنی پند آموزتر است.

4ـ وداع با مردم و بیان اینکه به زودی قدر مرا خواهید دانست و می‌فهمید چه کسی را از دست داده‌اید: «وَدَاعِی لَکُمْ وَدَاعُ امْرِئٍ مُرْصِدٍ لِلتَّلَاقِی! غَداً تَرَوْنَ أَیَّامِی، وَیُکْشَفُ لَکُمْ عَنْ سَرَائِرِی، وَتَعْرِفُونَنِی بَعْدَ خُلُوِّ مَکَانِی وَقِیَامِ غَیْرِی مَقَامِی»؛ وداع من با شما وداع کسی است که آماده ملاقات با خداست. فردا (که در میان شما نیستم) به روز‌های زندگی من می‌نگرید و اسرارم برایتان آشکار خواهد شد و پس از آنکه جایم را خالی دیدید و دیگری بر جایم نشست مرا خواهید شناخت.

اما نامه 23 که اهم فراز‌های آن از این قرارند:

1ـ باز هم سفارش به توحید و نبوت: «وَصِیَّتِی لَکُمْ: أَلَّا تُشْرِکُوا بِاللهِ شَیْئاً، وَمُحَمَّدٌ فَلَا تُضَیِّعُوا سُنَّتَهُ. أَقِیمُوا هَذَیْنِ الْعَمُودَیْنِ، وَأَوْقِدُوا هَذَیْنِ الْمِصْبَاحَیْنِ، وَخَلَاکُمْ ذَمٌّ. أَنَا بِالْأَمْسِ صَاحِبُکُمْ، وَالْیَوْمَ عِبْرَةٌ لَکُمْ، وَغَداً مُفَارِقُکُمْ». آن گونه که مشاهده می‌شود این فراز در خطبه 149 نیز آمده بود. 

2ـ سفارش به عفو قاتل خویش: «إِنْ أَبْقَ فَأَنَا وَلِیُّ دَمِی، وَإِنْ أَفْنَ فَالْفَنَاءُ مِیعَادِی، وَإِنْ أَعْفُ فَالْعَفْوُ لِی قُرْبَةٌ، وَهُوَ لَکُمْ حَسَنَةٌ؛ فَاعْفُوا: (أَ لا تُحِبُّونَ أَنْ یَغْفِرَ اللهُ لَکُم‌ْ»؛ اگر زنده بمانم خود اختیاردار خون خود هستم و اگر بمیرم مرگ وعده گاه من است. اگر قاتل خود را ببخشم بخشیدن برای من مایه تقرب، و برای شما نیکی است؛ پس عفو کنید: «آیا دوست ندارید که خداوند شما را بیامرزد».

3ـ نگران نبودن خود از مرگ: «وَاللهِ مَا فَجَأَنِی مِنَ الْمَوْتِ وَارِدٌ کَرِهْتُهُ، وَلَا طَالِعٌ أَنْکَرْتُهُ، وَمَا کُنْتُ إِلَّا کَقَارِبٍ‏ وَرَدَ، وَطَالِبٍ وَجَدَ؛ (وَما عِنْدَ اللهِ خَیْرٌ لِلْأَبْرار)»؛ به خدا سوگند! با مردن چیزی که آن را ناخوش دارم به سراغم نخواهد آمد، و چیزی را که نشناسم بر من پایدار نخواهد شد، بلکه همچون جوینده آب باشم که ناگهان به آب رسیده و طالب متاعی که به آن دست یافته و آنچه نزد خداست برای نیکان بهتر است.

اما نامه 47 و اهم فراز‌های آن از این قرارند:

1ـ سفارش به تقوا: «أُوصِیکُمَا بِتَقْوَى اللهِ»، و نیز: «أُوصِیکُمَا وَجَمِیعَ وَلَدِی وَأَهْلِی وَمَنْ بَلَغَهُ کِتَابِی بِتَقْوَى اللهِ»؛ شما و همه فرزندان و خاندانم را و هر که را نوشته ام به او می‌رسد، به تقوای الهی وصیت می‌کنم.

2ـ طالب دنیا نبودن: «وَأَلَّا تَبْغِیَا الدُّنْیَا وَإِنْ بَغَتْکُمَا»؛ و اینکه در طلب دنیا مباشید هر چند دنیا شما را طلب کند.

3ـ بر آنچه از دنیا به دست نیاورده اید، اندوه مخورید: «وَلَا تَأْسَفَا عَلَى شَیْ‏ءٍ مِنْهَا زُوِیَ عَنْکُمَا».

4ـ سخن حق بگویید: «وَقُولَا ِبالْحَقِّ».

5ـ برای ثواب یا برای آخرت کار کنید: «وَاعْمَلَا لِلْأَجْرِ (للآخرة)».

6ـ ستمگر را دشمن و ستمدیده را یاور باشید: «وَکُونَا لِلظَّالِمِ خَصْماً وَلِلْمَظْلُومِ عَوْناً».

7ـ نظم در کارها: «وَنَظْمِ أَمْرِکُمْ».

8ـ اصلاح میان مسلمانان: «وَصَلَاحِ ذَاتِ بَیْنِکُمْ؛ فَإِنِّی سَمِعْتُ جَدَّکُمَا یَقُولُ: صَلَاحُ ذَاتِ الْبَیْنِ أَفْضَلُ مِنْ عَامَّةِ الصَّلَاةِ وَالصِّیَامِ»؛ و اصلاح میان مسلمانان؛ زیرا از جدّ شما شنیدم که می‌فرمود: «اصلاح میان مسلمانان از بیشتر نماز و روزه‌ها بهتر است».

9ـ رعایت حال یتیمان: «اللهَ اللهَ فِی الْأَیْتَامِ؛ فَلَا تُغِبُّوا أَفْوَاهَهُمْ، ‏ وَ لَا یَضِیعُوا بِحَضْرَتِکُمْ‏»؛ خدا را، خدا را در نظر بگیرید، در حق یتیمان؛ مبادا آنان را گاهی سیر و گاهی گرسنه بگذارید، مبادا با حضور شما تباه شوند.

10ـ رعایت حقوق همسایگان: «وَاللهَ اللهَ فِی جِیرَانِکُمْ؛ فَإِنَّهُمْ وَصِیَّةُ نَبِیِّکُمْ، مَا زَالَ یُوصِی بِهِمْ حَتَّى ظَنَنَّا أَنَّهُ سَیُوَرِّثُهُمْ»؛ و خدا را، خدا را در نظر بگیرید در حقّ همسایگانتان، که سفارش شده پیامبرتان هستند. پیوسته درباره آنان سفارش می‌کرد به اندازه‌ای که پنداشتیم برایشان میراث معین خواهد کرد.

11ـ عمل به قرآن: «وَاللهَ اللهَ فِی الْقُرْآنِ لَا یَسْبِقُکُمْ بِالْعَمَلِ بِهِ غَیْرُکُمْ»؛ و خدا را، خدا را در نظر آورید در حق قرآن، مبادا دیگران در عمل به قرآن از شما پیشی گیرند.

12ـ سفارش درباره نماز: «وَاللهَ اللهَ فِی الصَّلَاةِ؛ فَإِنَّهَا عَمُودُ دِینِکُمْ»؛ و خدا را، خدا را در نظر بگیرید درباره نماز، که ستون دین شماست.

13ـ رفتن به خانه خدا: «وَاللهَ اللهَ فِی بَیْتِ رَبِّکُمْ، لَا تُخَلُّوهُ مَا بَقِیتُمْ فَإِنَّهُ إِنْ تُرِکَ لَمْ تُنَاظَرُوا»؛ و خدا را، خدا را در نظر بگیرید درباره خان? پروردگارتان، آنجا را خالی مگذارید، که اگر خانه خدا ترک شود از عذاب خدا مهلت نیابید.

14ـ جهاد با مال و جان و زبان: «وَاللهَ اللهَ فِی الْجِهَادِ بِأَمْوَالِکُمْ وَأَنْفُسِکُمْ وَأَلْسِنَتِکُمْ فِی سَبِیلِ اللهِ»؛ خدا را، خدا را در نظر بگیرید درباره جهاد در راه خدا با مال و جان و زبانتان.

15ـ پیوند و بخشش، و پرهیز از پشت کردن و بریدن از یکدیگر: «وَعَلَیْکُمْ بِالتَّوَاصُلِ وَالتَّبَاذُلِ، وَإِیَّاکُمْ وَالتَّدَابُرَ وَالتَّقَاطُعَ»؛ بر شما باد پیوند و بخشش به یکدیگر، و بپرهیزید از پشت کردن و بریدن از یکدیگر.

16ـ امر به معروف و نهی از منکر: «لَا تَتْرُکُوا الْأَمْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْیَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَیُوَلَّى عَلَیْکُمْ (أَشْرَارُکُمْ‏) شِرَارُکُمْ، ثُمَّ تَدْعُونَ فَلَا یُسْتَجَابُ لَکُمْ»؛ امر به معروف و نهی از منکر را رها مکنید که بدکاران شما بر شما حکومت یابند و آنگاه هر چه دعا کنید به اجابت نرسد.

17ـ عدالت در قصاص: ثُمَّ قَالَ: «یَا بَنِی عَبْدِ الْمُطَّلِبِ! لَا أُلْفِیَنَّکُمْ تَخُوضُونَ‏ دِمَاءَ الْمُسْلِمِینَ خَوْضاً، تَقُولُونَ: «قُتِلَ أَمِیرُ المُؤْمِنِینَ». أَلَا لَا تَقْتُلُنَّ بِی إِلَّا قَاتِلِی. اُنْظُرُوا إِذَا أَنَا مِتُّ مِنْ ضَرْبَتِهِ هَذِهِ، فَاضْرِبُوهُ ضَرْبَةً بِضَرْبَةٍ، وَلَا تُمَثِّلُوا (وَلا یُمَثَّلُ) بِالرَّجُلِ؛ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ 9 یَقُولُ: «إِیَّاکُمْ وَالْمُثْلَة وَلَوْ بِالْکَلْبِ الْعَقُورِ»؛ آنگاه فرمود:‌ای فرزندان عبدالمطّلب! نبینم شما را که در خون مسلمانان فرو افتید و بگویید: امیرمؤمنان کشته شد. بدانید که به قصاص خون من فقط قاتلم کشته می‌شود. بنگرید هرگاه من از این ضربت او کشته شدم، در برابر آن او را تنها یک ضربت بزنی، و اعضایش را نبرید که از رسول خدا (ص) شنیدم که می‌فرمود: «از مُثله کردن بپرهیزید حتی اگر سگ درنده باشد».

کینه‌ها را دور بریزید

حضرت امام رضا (ع) از قول پدرانش نقل می‌فرماید: «فِی أَوَّلِ لَیلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ یغُلُّ الْمَرَدَةَ منَ الشیاطِینِ وَ یغفِرُ فِی کلِّ لَیلَةٍ سَبْعِینَ أَلْفاً فَإِذَا کانَ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ غَفَرَ اللَّهُ بِمِثْلِ مَا غَفَرَ فِی رَجَبٍ وَ شعْبَانَ وَ شهْرِ رَمَضَانَ إِلَی ذَلِک الْیوْمِ إِلَّا رَجُلا بَینَهُ وَ بَینَ أَخِیهِ شَحْنَاءُ فَیقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ أَنظِرُوا هؤُلَاءِ حتَّی یصْطَلِحُوا؛ در اولین شب ماه رمضان شیطان‌های سرکش در بند شوند و در هر شب هفتاد هزار آمرزیده شوند و در شب قدر به شمار آمرزیده‌های در رجب و شعبان و ماه رمضان تا آن روز آمرزیده شوند، جز کسی که میان او و برادرش کینه باشد که خدا عزّ و جلّ فرماید: مهلت دهید اینان را تا اینکه آشتی کنند.»

عیون أخبارالرضا (ع)، شیخ صدوق، 2 جلد در یک مجلد، انتشارات جهان، 1378 ق، ج 2، ص 7.

از خدا طلب بخشش کنید

سفارش به استغفار و توبه، مخصوصاً در چنین شب‌هایی از آن جهت است که گناه و معصیت قلب انسان را سیاه و آلوده می‌سازد و قلب آلوده همانند ظرف آلوده، نمی‌تواند جایگاه پاکی و نورانیت حق تعالی باشد. به همین دلیل هیچ دعا و راز و نیازی از او قبول نمی‌شود. امیرمؤمنان (ع) در دعای کمیل می‌فرماید: «اللَّهُمَّ اغْفِرْ لِی الذُّنُوبَ الَّتِی تَحْبِسُ الدُّعَاءَ؛ پروردگارا! گناهانی را که موجب حبس [و عدم استجابت]دعا می‌شود، بیامرز.»

از خدا بخواهیم بهترین دعا را بر زبانمان جاری کند

حضرت علی (ع) در «نهج البلاغه» می‌فرماید: «اَللَّهُمَّ انْ فَهِهْتُ عَنْ مَسْأَلَتی، اوْ عَمِهْتُ عَنْ طَلِبَتی، فَدُلَّنی عَلی مصالِحی، وَ خُذْ بِقَلْبی الی مَراشِدی، فَلَیسَ ذلِک بِنُکرٍ مِنْ هِدایاتِک، وَ لا بِبِدْعٍ مِنْ کفایاتِک؛ خدایا! اگر زمانی من گنگ و لال شدم، نفهمیدم از تو چه باید بخواهم، عوضی چیزی خواستم، خدایا اگر از مطلوب واقعی خودم کور شدم، چشمهایم آن مطلوب‌های واقعی را ندید و چیز‌هایی را دید که اصلًا نباید من به این‌ها توجه کنم، خدایا! اولین دعای من این است که با آن لطف و کرم خودت دست به قلب من بینداز و دل مرا هدایت کن که بفهمم چه بخواهم، مرا به مصالح خودم راهنمایی کن. (شرح نهج البلاغة، ابن ابی الحدید معتزلی، ج 11، ص 26.)

در طول سال به فکر شب قدر باشید

استاد فاطمی نیا در سخنانی درباره شب قدر، به توصیف این شب پرداخته و دستورالعمل‌هایی برای حضور بهتر در آن را عنوان کرده است. در یکی از این نکات می‌فرمانید: «اگر ما چند شب مانده به شب قدر به فکر شب قدر باشیم، هنر نمی‌کنیم جمال السالکین آیت الله آمیرزا جواد آقای ملکی تبریزی قدس الله روحه می‌نویسد یک سال مانده به شب قدر به فکر شب قدر باشید، در جوانی که این مطلب را دیدم خیال خامی داشتم، خیال می‌کردم که این مرد بزرگ می‌خواهد بگوید که یعنی آدم تقویمش را نگاه کند آن شب مثلا به خانه دوستش نرود، آن شب عروسی نرود، آن شب را ضایع نکند و ازاین حرف‌ها. بعد فهمیدم که نه مقصودش این نیست، می‌خواهد بگوید در طول سال کاری نکنی که آن کار شب قدر بیاد جلوی تو را بگیرد. یک دلی را شکستی و بدست نیاوردی همینطور که سرگرم بک یا الله هستی آن دل می‌آید و می‌گوید: کجا می‌روی؟! حقی را ضایع کردی و هنوزجبران نکردی، پدرت را خشمگین کردی، دل مادرت را شکستی و هکذا.»