حجت‌الاسلام محمدصادق فاضل، استاد حوزه و پژوهشگر اسلامی به بررسی بخش‌هایی از سفر تاریخی حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها به ایران و رویداد‌هایی در طول این سفر پرداخته است.

رفع یک ابهام در زندگی بانوی مکرم اسلام

در مورد زندگی حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها یک ابهام وجود دارد. اینکه چرا دختران امام کاظم علیه السلام ازدواج نکردند؟ آیا این کار به خاطر وصیت آن حضرت بوده است؟

در ارتباط با حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها این مطلب را داریم که ایشان ازدواج نکرده‌اند، ولی تصور نمی‌شود که بقیه دختران امام کاظم علیه السلام هم ازدواج نکرده باشند. اما حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها شخصیت والا و برتری داشت که در کنار فضیلت‌های بلند معنوی، عالمه برجسته‌ای بود که در سنین پایین تسلط و اشراف زیادی به مسائل شرعی داشت؛ به گونه‌ای که پاسخ سؤالات بزرگان شیعه را که از امام هفتم داشتند آن حضرت بیان می‌فرمود.

به همین دلیل هم‌کفوی برای حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها وجود نداشت که بخواهد افتخار همسری آن بانوی بزرگوار را پیدا کند. چون در زمان منصور عباسی عده زیادی از علویان و عموزاده‌های حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها به شهادت رسیده بودند.

بنابراین شخصیتی که بتواند هم‌شأن آن بزرگوار باشد وجود نداشت و آن حضرت ازدواج نکرد. راجع به دختران دیگر امام کاظم علیه السلام اطلاعی ندارم. اگر نقلی داشته باشیم که بقیه هم ازدواج نکرده‌اند قاعدتاً باید همین علت عامل آن باشد.

علت محبت ویژه امام رضا علیه السلام به حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها

علاوه بر اینکه برای آن حضرت از سوی امام رضا علیه السلام، زیارت‌نامه عنوان شده است، در بیان و احادیث امام هشتم سخنان گهرباری در منزلت این بانوی مکرم عنوان شده است. دلیل ارادت و محبت ویژه امام رضا علیه السلام به حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها چیست؟

در میان فرزندان امام موسی بن جعفر علیه السلام، امام رضا علیه السلام و حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها از یک مادر مؤمنه و پاکدامن متولد شده اند، آن هم بانوی بزرگواری، چون نجمه خاتون که به ایمان و تقوا مشهور بودند.

البته امام رضا علیه السلام حدود 25 سال از حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها بزرگتر بودند، چون امام رضا علیه السلام در سال 148 هجری قمری متولد شدند و سال میلاد حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها در 173 هجری قمری است. در این میان حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها به مدت 21 سال تحت سرپرستی امام رضا علیه السلام بودند. به این علت که امام موسی بن جعفر علیه السلام در سال 179 هجری قمری به دستور هاروان الرشید زندانی شدند و آن بانوی مکرم در آن زمان شش ساله بودند. به این ترتیب ایشان تا زمان هجرت امام رضا علیه السلام در سال 200 هجری قمری، تحت سرپرستی آن امام رئوف قرار داشتند.

این نکته هم قابل توجه است که حدود دو سال بعد از رحلت حضرت معصومه سلام‌الله علیها، امام رضا علیه السلام به شهادت رسیدند.

زیارت‌نامه‌ای از سوی امام رضا علیه‌السلام

برای حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها زیارت‌نامه ویژه‌ای وجود دارد؛ مانند ائمه اطهار علیهم السلام که هر یک دارای زیارت‌نامه مخصوص به خود هستند. می‌خواهیم بدانیم زیارت‌نامه حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها از کدام منبع به دست ما رسیده است؟

زیارت‌نامه حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها از امام علی بن موسی الرضا علیه السلام روایت شده است؛ البته آن حضرت دو زیارت‌نامه برای خواهر گرامی خود عنوان فرموده‌اند که این موضوع نشان می‌دهد که حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها مقام و منزلت والایی دارند.

با توجه به اینکه کلام و بیان ائمه اطهار علیهم السلام به دلیل اتصال ایشان به منبع لایزال الهی از هر نوع مبالغه و خلاف دور است، منزلت و عظمت حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها از میان عبارت‌ها و نکته‌های موجود در هر دو زیارت‌نامه مشخص می‌شود.

شناخت حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها بر اساس زیارت‌نامه

چه عبارات و نکات ویژه‌ای درباره شخصیت و منزلت حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها در این زیارت‌نامه‌ها عنوان شده است که باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشیم؟

امام علی بن موسی‌الرضا علیه السلام در یکی از زیارت‌نامه‌ها، خواهر گرامی خود حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها را با هشت لقب خطاب قرار داده‌اند که از این القاب می‌توان شأن و منزلت آن بانوی گرامی را درک کرد. درواقع حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها مانند مادر گرامی خود، حضرت زهرا سلام‌الله علیها، القاب متعدد و والایی دارند.

در این زیارت‌نامه به حضرت معصومه سلام‌الله علی‌ها با این عبارت عرض سلام می‌کنیم که آن را امام رضا علیه السلام به ما آموخته‌اند: «السلام علیک ایّتها الطاهره الحمیده البَرّهُ الرشیدهُ التقیَّه النقیّه الرضیه المرضیه».

این القاب هر کدام شأن و ویژگی خاصی از آن بانوی مکرم را برای ما آشکار می‌کند. در این میان طاهره به کسی گفته می‌شود که به مقام و منزلت طهارت باطن و روح رسیده و از هر نوع گناه به دور است. حمیده نیز به مفهوم ستایشگر خداوند است و کسی که حق بندگی را ادا می‌کند. البره به معنای نیکوکار است و بانویی که به نیکوکاری مشهور است. الرشیده کسی است که به مقام و کمال رشد عقلانی و روحی رسیده است. تقیه نیز انسانی است که به مرحله قرب تقوایی نائل شده است. الرضیه انسانی است که به مقام رضای خدای متعال رسیده و از خدای خود رضایت کامل دارد. مرضیه نیز کسی است که خداوند تعالی از او راضی است.